Вунӑ ҫула яхӑн тӑсӑлнӑ Афган вӑрҫине пирӗн республикӑра ҫуралса ӳснӗ 5 692 ҫын хутшӑннӑ, 176-шӗ аманнӑ, 117-шӗ вилнӗ, 4-шӗ хыпарсӑр ҫухалнӑ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчен Афганистан тата Чечен вӑрҫине 100 ытла ҫамрӑк каччӑ хутшӑннӑ. Вӗсенчен тӑваттӑшӗ паттӑррӑн ҫапӑҫса пуҫӗсене хунӑ: Геннадий Ивановпа Юрий Макаров Афган вӑрҫинче, Валериан Быковпа Сергей Эзенкин Чечен вӑрҫинче. Ҫак районти Штанашри вӑтам шкултан 1981-мӗш шкулта вӗренсе тухнӑ Григорий Петрович Антонов (вӑл Ҫӗмӗрле районӗнчи Полярная Звезда поселокра ҫуралнӑ) та Афган вӑрҫине хутшӑнса пуҫне хунӑ, ӑна вилнӗ хыҫҫӑн Хӗрлӗ Ҫӑлтӑр орденӗпе чысланӑ, Штанашри шкул ҫурчӗ ҫинче ӑна асӑнса ятарлӑ паллӑ вырнаҫтарнӑ. Ӑна тата ытти интернационалистсене асӑнса 5-мӗшсем ятарлӑ стена хаҫачӗ кӑларнӑ, шкулта класс сехечӗсем, спорт ӑмӑртӑвӗсем иртнӗ.
Районта кӑҫалхипе 9-мӗш хут Афганистанра тата ҫӗршывӑн ытти регионӗсенчи юнлӑ хирӗҫтӑрусенче куҫ хупнисем ячӗпе патриотизмла юрӑсен «Пусть живые запомнят и пусть поколения помнят» (чӑв.
Ӗнер, нарӑсӑн 13-мӗшӗнче, Хӗрлӗ Чутай районӗн Культурӑпа кану центрӗнче Культура ҫулталӑкне уҫнӑ ятпа савӑнӑҫлӑ лару иртрӗ. Унта пухӑннисем тӗрлӗ куравпа паллашрӗҫ: архив материалӗсемпе, культурӑпа ҫыхӑннӑ кӗнекесен, тӗрлӗрен ал ӑстисен, Анатолий Артюшкин художник картинисен куравӗсемпе.
Уява район пуҫлӑхӗ Александр Степанов уҫрӗ, район администрацин культура енӗпе ӗҫлекен Александр Самсонов юрӑҫа асамлӑ уҫӑ тыттарса культурӑшӑн татах та ытларах тӑрӑшса вӑй хума чӗнсе каларӗ. Район администраци пуҫлӑхӗ Александр Башкиров районти ушкӑнсем ку таранччен тунӑ ӗҫсем ҫинче чарӑнса тӑчӗ. Уява культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Васильевна Казакова хутшӑнчӗ, культурӑшӑн тӑрӑшнӑшӑн темиҫе ҫынна наградӑсем парса хисеп турӗ. Уявра ҫавӑн пекех чылай культура ӗҫченӗ райадминистраци Хисеп хутне тата «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин тав хутне тивӗҫ пулчӗҫ.
Унтан уяв концерчӗ пуҫланчӗ, районти тӗрлӗ ялтан пухӑннӑ ушкӑнсем: фольклор ушкӑнӗсем, ӳнер шкулӗн вӗренекенӗсем, Культурӑпа кану центрӗ ҫумӗнчи хор тата ытти чылай артист пухӑннисене хӑйсен ӑсталӑхӗпе паллаштарчӗҫ.
Республикӑра Чӑваш кӗнеке издательствинче кун ҫути курнӑ кӗнекесен куравӗ йӗркелесси йӑлана кӗнӗ. Кӑҫал та ҫак йӑлана пӑрахмарӗҫ. Хӗрлӗ Чутай вулавӑшӗн ача-пӑча уйрӑмӗнче те ҫак кунсенче 2012-мӗш ҫулта ачасем валли пичетленнӗ кӗнекесен куравне йӗркеленӗ. Унӑн тӗп тӗллевӗ республикӑри халӑх ытларах кӑмӑлланӑ чӑвашла тата вырӑсла пичетленнӗ кӗнекене тупса палӑртасси. Ӑна валли ятарласа «Литературная Чувашия: самая читаемая книга года» (чӑв. Литературӑллӑ Чӑваш Ен: ҫулталӑкра чи нумай вуланакан кӗнеке) конкурс йӗркеленӗ.
«Ача-пӑча тӗнчи» курава 30-а яхӑн 2012-мӗш ҫулта пичетленнӗ тӗрлӗ автор кӗнеки кӗнӗ. Ача-пӑча уйрӑмӗнчи Олимпиада-2014 тата Культура ҫулталӑкне халалланӑ кӗнеке-журнал куравӗпе та вулакансем хаваспах паллашаҫҫӗ.
Нарӑсӑн 11-мӗшӗнче Красноармейски районӗн тӗп библиотекин вулав пӳлӗмӗнче Чӑваш наци конгресӗн Красноармейскинчи уйрӑмӗ хӑйӗн ларӑвне ирттерчӗ. Хӗрлӗ Чутайра вара ЧНК уйрӑмне ӗнер, нарӑсӑн 13-мӗшӗнче, йӗркелерӗҫ.
Ларӑва районти ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗсемпе чӑвашлӑхшӑн ҫунакан хастарсем пуҫтарӑнчӗҫ. Чи малтанах пухӑннисем умӗнче Чӑваш наци конгресӗн вице-президенчӗ Петр Васильевич Ивантаев чӑваш наци конгресӗн пӗлтерӗшӗ, унӑн историйӗ, малтанхи утӑмӗсем пирки каласа пачӗ, 8-мӗш съезд пирки чарӑнса тӑчӗ, черетсӗр 9-мӗш съездра ҫӗнӗ устав йышӑнасси пирки пӗлтерчӗ, устава вырӑнсенче сӳтсе явма сӗнчӗ. Петр Ивантаев чӑваш чӗлхине упраса хӑварасси кашни чӑвашӑн тӗп тӗллевӗ пулмалли пирки чӗнсе каларӗ. Вырӑнти ЧНК уйрӑмне чӑвашлӑхшӑн вӑй-халне шеллемен ҫынсене суйлама сӗнчӗ: чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем, ҫыравҫӑсем...
Район администраци пуҫлӑхӗ Александр Башкиров Чӑваш конгресӗн Хӗрлӗ Чутай районӗнчи уйрӑмӗн председателӗ пулма Юлия Петровна Мареевӑна сӗнчӗ. Юлия Петровна журналистка «Хыпар» хаҫатри хастар ҫыравҫӑ. Ӑна пулӑшма чӑваш пуласлӑхӗшӗн ҫунакан 20 хастара суйласа хӑварчӗҫ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи шкулсенчи вӗренекенсем Культура ҫулталӑкне хутшӑнса культурӑра палӑрнӑ тӗрлӗ ҫынсемпе хаваспах паллашаҫҫӗ. Ӗнер, нарӑсӑн 13-мӗшӗнче, Штанашри шкулта Солтан Фидаисович Шигапов педагог-юрӑҫпа тӗлпулу иртрӗ. Солтан Шигапов пухӑннисене тӗрлӗ халӑх инструменчӗсемпе паллаштарчӗ.
Вӗсен ячӗсем тӗрлӗ чӗлхере тӗрлӗрен пулин те кӗвви пур чӗлхере те пӗр пек янӑрать: хурай шӑхлич иккен, жалейка — йӗрекен саслӑ шӑхлич, параппана сурӑх тирӗнчен ӑсталаҫҫӗ иккен, ӑна час-часах типӗтме тивет, унсӑрӑн вӑл янӑрама пӑрахать. Юрӑҫ ачасене хӑйсене те тӗрлӗ инструментпа калаттарса пӑхрӗ. Шӑхличпе кӗвӗ кӑларма та ӑсталӑх кирлине ачасем хӑйсен куҫӗсемпе хӑйсем курса ӗненчӗҫ. Солтан Шигапов хӑйпе пӗрле тӗрлӗрен хут купӑс илсе килнӗ, ачасем тӗрлӗ купӑс кӗввипе савӑнсах ташларӗҫ. Юрӑҫ пухӑннисене Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсен юррисемпете паллаштарчӗ, пӗр юррине чӑвашла та юрласа кӑтартрӗ.
Тӗлпулу питех те интереслӗ иртрӗ: «Тавах, татах та пирӗн пата килсе ҫӳрӗр!» — тесе сывпуллашрӗҫ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнче сывӑ пурнӑҫ йӗркине халалласа акӑлчан чӗлхи вӗрентекенӗсем районти 5-6-мӗш класра вӗренекенсем хушшинче интеллектуаллӑ марафон ирттерчӗҫ. Марафона Хӗрлӗ Чутайри вӑтам шкулӗн виҫӗ ушкӑнӗ, Питӗркасси тата Атнар вӑтам шкулӗсен вӗренекенӗсем, Шулю, Тури Ҫӗрпӳкасси тата Штанаш тулли мар вӑтам шкулӗсен вӗренекенӗсем хутшӑнчӗҫ.
Программӑна Наталия Артемьева ертсе пычӗ. Командӑсем пухӑннисене хӑйсемпе акӑлчан чӗлхипе паллаштарчӗҫ. Унтан кашни команда спорт тата сывӑ пурнӑҫпа ҫыхӑннӑ тӗрлӗ вӑйӑсенче тупӑшрӗ: Олимпиада символӗн пилӗк ункине парӑнтарма сӑвӑ калама, физкультура тума та тӗрлӗ конкурссем витӗр тухма тиврӗ ачасен.
Хӗрлӗ Чутайри 5-мӗш класра вӗренекенсем «Тухтӑр сӗнӗвӗсем» сценка лартса пачӗҫ, витаминсемпе паллаштарчӗҫ. 11-мӗшӗнчи Анжела Патьянова, Любовь Катюкова тата Юлия Инжебейкина хаваслӑ кӗвӗпе пухӑннисене ташлаттарчӗҫ. Командӑсенчи вӗренекенсем марафонта хӑйсем акӑлчан чӗлхине лайӑх пӗлнине кӑтартса пачӗҫ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнче «Прикоснись к олимпиаде» (чӑв. «Олимпиадӑпа лайӑхрах паллаш») акци малалла пырать. Иртнӗ эрнере район ҫамрӑкӗсем Олимп ҫулӑмӗн эстафетине хутшӑнса факел йӑтса курнӑ паллӑ спортсменсемпе — XXV-мӗш Олимп вӑййисене хутшӑннӑ Алина Ивановӑпа тата XXVI-мӗш Олимп вӑййисене хутшӑннӑ Елена Грузиновӑпа тӗл пулчӗҫ, Олимпиада символӗпе паллашрӗҫ.
Паян Олимп факелне районти вӑрман урлӑ вырнаҫнӑ шкулсене илсе ҫитерчӗҫ. Унта пурӗ 4 шкул вырнаҫнӑ: Хусанушкӑнь, Тури Ҫӗрпӳкасси, Ҫӗнӗ Атикасси тата Штанаш шкулӗсем. Олимп символне район администраторӗн ҫумӗ, вӗренӳ пайӗн пуҫлӑхӗ Алексей Юрьевич Порфирьев, Хӗрлӗ Чутайри «Хастар» спорт комплексӗн директорӗ Вячеслав Витальевич Дадюков тата вӗренӳ пайӗн информаци енӗпе ӗҫлекен Александр Владимирович Храмов чи малтанах районти аякри шкула — Штанаш шкулне — илсе ҫитерчӗҫ. Сӑлтавӗ те паллӑ — ҫак шкул ачисем Сатлайкин Иван Иванович вӗрентекен ертсе пынипе яланах спортра хӑйсене хастар кӑтартҫҫӗ, малти вырӑнсене йышӑнаҫҫӗ (Иван Сатлайкинӑн хӑйӗн те медальсен шучӗ чылай).
Кӑрлачӑн 27-мӗшӗнче республикӑра Чӑваш халӑх писателӗ, 1976-мӗш ҫултанпа Совет Союзӗнчи ҫыравҫӑсен ретӗнче тӑнӑ, Ҫемен Элкер ячӗллӗ преми лауреачӗ Лаврентий Васильевич Таллеров ҫуралнӑранпа 85 ҫул тултарнине уявларӗҫ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанаш салинчи ял вулавӑшӗнче паллӑ писательсемпе поэтсен юбилейӗсене халалласа яланах вӗсен кӗнекисенчен тӑракан выставкӑсем йӗркелеҫҫӗ, вулакансемпе тӗрлӗ мероприятисем ирттереҫҫӗ. Вулавӑшра тӑрӑшакан Надежда Павлова ял халӑхне, шкул ачисене вулавӑша килекен ҫӗнӗ кӗнекесемпе, тӗрлӗ хаҫат- журналпа паллаштарсах тӑрать: историллӗ материалсем тӑрӑх интереслӗ хӑтлавсем хатӗрлет, вырӑнти уявсене ирттерме сценарисем хатӗрлесе парать.
Лаврентий Таллеров юбилейӗ тӗлне те вулавӑшра унӑн кӗнекисен куравне йӗркелерӗҫ, «С любовью к простому человеку» (чӑв. «Ахаль ҫынна кӑмӑлласа») литература уявӗ ирттерчӗҫ. Надежда Павлова пухӑннисене ҫыравҫӑн кун-ҫулӗпе паллаштарчӗ, ыйтусем ҫине хуравларӗ. Юлашки ҫулсенче вырӑнти вулавӑш ҫыравҫӑн «Майра» тата «Шеремет» кӗнекисемпе пуянланнӑ, ку кӗнекесене халӑх уйрӑмах юратса вулать.
Кӗҫех «Сочи—2014» Олимп вӑййисем пуҫланаҫҫӗ: вӗсем нарӑсӑн 7-мӗшӗпе 23-мӗшӗччен пырӗҫ. Олимп вӑййисене халалласа Хӗрлӗ Чутайри «Хастар» спорт комплексӗнче ҫак кунсенче районти шкулсенчи вӗренекенсем Шупашкарта иртнӗ Олимп ҫулӑмне йӑтма тивӗҫ пулнӑ паллӑ спортсменсемпе тӗл пулчӗҫ. Вӗсем: чупас енӗпе Европа тата пӗтӗм тӗнчери чемпионка, тава тивӗҫлӗ спорт маҫтӑрӗ, ҫуллахи XXV-мӗш Олимп вӑййисене хутшӑннӑ Алина Ивановӑпа ҫак районти Туктамӑш ялӗнче ҫуралса ӳснӗ утас енӗпе спорт мастерӗ ята тивӗҫнӗ, 1996 ҫулхи ХХVI-мӗш Олимп вӑййисене хутшӑннӑ Елена Грузинова.
Пухӑннисене райадминистраци пуҫлӑхӗ Александр Башкиров, вӗренӳ пай пуҫлӑхӗ Алексей Порфирьев тата вырӑнти ДОСААФ пуҫлӑхӗ Владимир Егоров саламласа кӗтсе илчӗҫ.
Алина Ивановӑпа Елена Грузинова Олимп ҫулӑмӗн «Сочи — 2014» ҫулӗ пирки каласа кӗтартрӗҫ. «Чупу юпан 7-мӗшӗнче пуҫланнӑ, Олимп вӑййисем пуҫланнӑ кун — нарӑсӑн 7-мӗшӗнче вӗҫленет. 123 кун хушшинче Олимп ҫулӑмӗ 65 пин ҫухрӑм ытларах спортсменсен аллинче пулать. Раштавӑн 27-мӗшӗнче вӑл Шупашкара та ҫитрӗ, 163 ҫын ӑна Шупашкар хулин урамӗсем тӑрӑх йӑтса чупрӗ.
| КӐР | 20 |
Хӗрлӗ Чутай районӗнче Крещени кунӗнче шыва кӗрессипе ҫыхӑннӑ ыйтӑва пысӑк тимлӗх уйӑраҫҫӗ. Кӑҫал район территорийӗнче пӑр ҫӳхе пирки пӗр вырӑнта кӑна шыва кӗме ирӗк панӑ: Хӗрлӗ Чутайри Турӑ Хӗресне Ҫӗкленӗ Храм ҫумӗнчи пӗвере. Кӑрлачӑн 18-мӗшӗнче храм настоятелӗ Максим атте каҫхи кӗлӗ ирттерчӗ, ун хыҫҫӑн тӗне ӗненекенсемпе пӗве патне анса хӗрес евӗр каснӑ вакӑри шыва сӑвапларӗ. Ҫак каҫ чылай халӑх чир-чӗртен сипленес, ҫылӑхсенечен тасалас шутпа сӑвапланӑ пӗвере шыва кӗрсе тухрӗ.
Кӑшарни кун ир-ирех кунта Чаплӑ кӗлӗ ирттерчӗҫ. Пухӑннисем киле валли ҫветтуй шыв илчӗҫ. Ку шыв сӑваплӑ, йывӑрлӑхсенче пулӑшать, чир-чӗртен уҫӑлтарать. Вӑл нумайччен упранать. Штанаш ялӗнчи Вознесенски чиркӗвӗн настоятелӗ Амвросий игуменпа ӑна пулӑшакан Георгий атте тата юрлакансем Крещени каҫӗнче пысӑк кӗлӗ ирттерчӗҫ. Штанаш чиркӗвне турӑ уявӗсенче халӑх чылай пуҫтарӑнать. Малтанах каҫхи кӗлӗ унтан ирхи кӗлӗ темиҫе сехетех тӑсӑлчӗ, ватти-вӗтти ҫакна кӗлӗ ирттерекенсемпе танах тӳссе ирттерчӗ. Максим атте тӗрлӗ тирӗкри шыва сӑвапларӗ, пухӑннисемпе чиркӳ йӑли-йӗркине туса ирттерчӗ, унтан кашнин ҫинех кӗмӗл хӗреспе сӑвапланӑ шыв тӑрӑх ячӗ.
+3.3 °C